स्वातंत्र्य ते फाळणी (1939-1947) MCQ Quiz in मराठी - Objective Question with Answer for Freedom to Partition (1939-1947) - मोफत PDF डाउनलोड करा

योग्य उत्तर स्टॅफर्ड क्रिप्स आहे.

 Key Points

• मार्च 1942 मध्ये भारतीय राजकीय गटांचे सहकार्य मिळवण्यासाठी ब्रिटिश सरकारने स्टॅफर्ड क्रिप्स यांना भारतात पाठवले.
• या मोहिमेला क्रिप्स मिशन असे म्हटले जात होते.
• त्यांचा मुख्य उद्देश भारतीय नेत्यांशी वाटाघाटी करणे आणि दुसऱ्या महायुद्धात ब्रिटिश युद्धाच्या प्रयत्नांसाठी त्यांचा पाठिंबा मिळवणे हा होता.
• या मोहिमेने युद्धानंतर भारताला ब्रिटिश राष्ट्रकुलमधून विभक्त होण्याच्या अधिकारासह डोमिनियन दर्जा देण्याचा प्रस्ताव दिला.

 Additional Information

• क्रिप्स मिशन:
  • दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान भारतीय सहकार्य मिळवण्याचा ब्रिटीश सरकारचा हा एक अयशस्वी प्रयत्न होता.
  • या प्रस्तावामध्ये भारतीय स्वराज्यसाठी तरतुदींचा समावेश होता परंतु तो भारतीय नेत्यांनी नाकारला.
  • भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस आणि मुस्लिम लीगचे हितसंबंध संघर्षपूर्ण होते, ज्यामुळे या मोहिमेच्या अपयशास हातभार लागला.
  • या मोहिमेच्या अपयशामुळे पूर्ण स्वातंत्र्याची मागणी वाढली, ज्यामुळे अखेरीस 'भारत छोडो' आंदोलन झाले.
• स्टॅफर्ड क्रिप्स:
  • ते एक ब्रिटिश कामगार राजकारणी होते, जे दुसऱ्या महायुद्धात त्यांच्या राजनैतिक प्रयत्नांसाठी ओळखले जात होते.
  • क्रिप्स यांनी कोषाध्यक्षपदासह अनेक उच्च-श्रेणी पदे भूषवली.
  • ते त्यांच्या डाव्या विचारसरणीसाठी आणि भारतीय स्वराज्याला पाठिंबा देण्यासाठी ओळखले जात होते.
  • त्यांच्या मोहिमेच्या अपयशास असूनही, ते ब्रिटिश राजकारणात एक प्रभावशाली व्यक्ती राहिले.
• डोमिनियन दर्जा:
  • डोमिनियन दर्जा म्हणजे ब्रिटिश राष्ट्रकुलातील एक राष्ट्र ज्याला त्याच्या देशांतर्गत आणि परराष्ट्र व्यवहारंवर स्वायत्त नियंत्रण असते.
  • हे पूर्ण स्वातंत्र्याकडे एक महत्त्वाचे पाऊल मानले जात होते.
  • कॅनडा, ऑस्ट्रेलिया आणि न्यूझीलंडसारख्या देशांना पूर्णपणे स्वतंत्र होण्यापूर्वी डोमिनियन दर्जा देण्यात आला होता.
  • क्रिप्स यांनी दुसऱ्या महायुद्धानंतर भारतासाठी डोमिनियन दर्जा प्रस्तावित केला, जो पूर्ण स्वातंत्र्याची मागणी करणाऱ्या भारतीय नेत्यांनी नाकारला.

योग्य उत्तर सुभाषचंद्र बोस आहे.

 Key Points

• सुभाषचंद्र बोस हे एक प्रमुख भारतीय राष्ट्रवादी होते ज्यांच्या उद्दाम देशभक्तीने त्यांना भारतात नायक बनवले.
• दुसऱ्या महायुद्धात जपानच्या मदतीने त्यांनी 1942 मध्ये इंडियन नॅशनल आर्मी (INA), ज्याला आझाद हिंद फौज असेही म्हणतात, ची स्थापना केली.
• INA चा उद्देश सशस्त्र संघर्षाद्वारे ब्रिटीश राजवटीपासून भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देणे हा होता.
• बोस यांची प्रसिद्ध घोषणा होती "तुम्ही मला रक्त द्या आणि मी तुम्हाला स्वातंत्र्य देईन!" ज्याने अनेक भारतीयांना स्वातंत्र्य चळवळीत सामील होण्यासाठी प्रेरणा दिली.
• ते भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीतील एक महत्त्वाचे व्यक्तिमत्व होते आणि INA च्या त्यांच्या लढाऊ दृष्टिकोनासाठी आणि नेतृत्वासाठी ते ओळखले जातात.

 Additional Information

• INA ची स्थापना
  • इंडियन नॅशनल आर्मीची स्थापना सुरुवातीला 1942 मध्ये कॅप्टन मोहन सिंग यांच्या नेतृत्वाखाली झाली होती.
  • नंतर आग्नेय आशियात आगमन झाल्यानंतर 1943 मध्ये सुभाषचंद्र बोस यांनी तिची पुनर्रचना केली.
  • INA ने सिंगापूर आणि इतर आग्नेय आशियाई प्रदेशांमध्ये जपानी सैन्याने पकडलेल्या भारतीय युद्धकैद्यांमधून आपले सैनिक घेतले.
• आझाद हिंद सरकार
  • सुभाषचंद्र बोस यांनी 21 ऑक्टोबर 1943 रोजी स्वतंत्र भारताचे तात्पुरते सरकार, म्हणजेच आझाद हिंद सरकार स्थापन केल्याची घोषणा केली.
  • या सरकारला जपान, जर्मनी आणि इटलीसह अक्ष राष्ट्रांनी मान्यता दिली होती.
  • बोस यांनी या तात्पुरत्या सरकारचे राष्ट्रप्रमुख, पंतप्रधान आणि युद्धमंत्री म्हणून काम केले.
• बोस यांचे नेतृत्व आणि वारसा
  • ब्रिटिश वसाहतवादी राजवटीविरुद्ध लढण्यासाठी भारतीय परदेशी आणि युद्धकैद्यांना एकत्र आणण्यात INA मध्ये बोस यांचे नेतृत्व महत्त्वाचे होते.
  • भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी त्यांचे समर्पण आणि त्यागामुळे ते भारतीय इतिहासातील एक अत्यंत प्रतिष्ठित आणि प्रभावशाली व्यक्तिमत्व आहेत.
• INA ची लष्करी मोहिम
  • INA ने ब्रिटिश इंडियन आर्मीविरुद्ध बर्मा मोहिमेत जपानी सैन्यासोबत लढा दिला.
  • त्यांनी 1944 मध्ये इम्फालची लढाई आणि कोहिमाची लढाई यांसारख्या महत्त्वाच्या लढायांमध्ये भाग घेतला.
  • सुरुवातीच्या यशानंतरही, INA ला लॉजिस्टिक आव्हाने आणि मोठ्या मित्र राष्ट्रांच्या प्रतिआक्रमणामुळे अखेरीस पराभव पत्करावा लागला.

योग्य उत्तर मुंबई आहे.

• अखिल भारतीय कॉंग्रेस कमिटी (AICC) च्या भारत छोडो प्रस्तावाच्या मान्यतेसाठी मुंबई अधिवेशनात बैठक झाली होती.
  • ते 8 ऑगस्ट 1942 रोजी महात्मा गांधींनी पारित केले होते.
  • महात्मा गांधींनी मुंबईच्या गोवळिया टँक मैदानावर भारत छोडो भाषण जारी केले.
  • अखिल भारतीय कॉंग्रेस समिती ही भारतीय राष्ट्रीय कॉंग्रेसची केंद्रीय निर्णय घेणारी विधानसभा आहे.
  • 1942 मध्ये ब्रिटीशांचे शासन भारतातून माघार घ्यावे या मागणीसाठी अखिल भारतीय कॉंग्रेस समितीने जनआक्रोश आंदोलन सुरू केले.
  • भारत छोडो आंदोलनाचे त्वरित कारण म्हणजे क्रिप्स मिशनचे अपयश होते.
  • भारत छोडो प्रस्तावाचा मसुदा जवाहरलाल नेहरूंनी तयार केला होता.
  • अरुणा असफ अली ही भारत छोडो चळवळीची नायिका म्हणून ओळखली जाते.
  • करो किंवा मरो ही भारत छोडो आंदोलनाशी संबंधित प्रसिद्ध घोषवाक्य आहे.

योग्य उत्तर सिंगापूर आहे.

• 21 ऑक्टोबर 1943 रोजी नेताजी बोस यांनी स्वत: राज्यप्रमुख, पंतप्रधान आणि युद्धमंत्री म्हणून स्वतंत्रपणे आझाद हिंद (मुक्त भारत) ची हंगामी  सरकार स्थापन करण्याची घोषणा केली.
• आझाद हिंदचे हंगामी सरकार स्थापन झाल्यावर, सशस्त्र संघर्षासाठी भारतीय समुदायांची जमवाजमव करण्यात वेग आला.
• मलाया, थायलंड आणि बर्मा येथील बर्‍याच भारतीय नागरिकांनी उत्साहाने प्रतिसाद दिला.

• INA निधिमध्ये अनेक भारतीयांनी उदारपणे पैसे आणि सोन्याचे योगदान दिले. बोस यांच्या मेळाव्यात आणि सभांना उपस्थित राहिल्यानंतर श्रीमंत भारतीय कुटुंबांनी मोठ्या प्रमाणात पैसे दान केले तर बहुतेक स्त्रियांनी आपले सोने देऊन टाकले. योगदानाच्या इतर प्रकारांमध्ये कपडे, खाद्यपदार्थ आणि INA वापरू शकतील अशा इतर वस्तूंचा समावेश होता.
• एप्रिल 1944 पर्यंत भारतीय समुदायांकडून मिळालेल्या प्रचंड देणग्या व्यवस्थापित करण्यासाठी रंगून येथे आझाद हिंद बँकची स्थापना केली गेली.
• एकता, विश्वास आणि त्याग हा आझाद हिंदचा हेतू होता .

• प्रसिद्ध भारत छोडो आंदोलनाला 'ऑगस्ट चळवळ' असेही म्हणतात, 8 ऑगस्ट 1942 रोजी गोवालिया टॅंक मैदान, मुंबई येथे महात्मा गांधीनी हे सुरु केले.
• गांधीजीनी आपल्या भारत छोडो भाषणात 'करा किंवा मरा' चा नारा दिला.
• भारत छोडो आंदोलनाच्या सुरवातीच्या काळात कॉंग्रेसच्या बहुतांश प्रमुख नेत्यांना तुरुंगवास भोगावा लागला.

योग्य उत्तर युसूफ मेहर अली आहे.

Key Points

• 1942 मध्ये समाजवादी काँग्रेस नेते आणि भारतीय राष्ट्रीय चळवळीचे कमी प्रसिद्ध नायक युसूफ मेहर अली यांनी प्रतिष्ठित 'भारत छोडो' नारा दिला होता.
• ते नॅशनल मिलिशिया, बॉम्बे युथ लीग आणि काँग्रेस सोशालिस्ट पार्टी यांचे संस्थापक होते.
• 1928 मध्ये, त्यांनी भारतातील ब्रिटिश राजवटीत सुधारणांची शिफारस करण्यासाठी शाही सरकारने नियुक्त केलेल्या ऑल-ब्रिटिश सायमन कमिशनच्या निषेधार्थ "सायमन गो बॅक" हा नारा दिला.
• ते भूमिगत आंदोलनात सहभागी होते आणि भारत छोडो आंदोलनात ते आघाडीवर होते.
• राममनोहर लोहिया, अरुणा असफ अली आणि अच्युत पटवर्धन यांच्यासह समाजवादी सहकाऱ्यांना एकत्र आणण्यासाठी आणि काँग्रेस नेत्यांच्या अटकेनंतर भूमिगत राहून भारत छोडो चळवळ पुढे नेण्याची खात्री करण्यासाठी मेहेर अली जबाबदार होते.

Additional Information

• भारतातील स्वातंत्र्यसैनिकांच्या प्रसिद्ध घोषणा:-

योग्य उत्तर सर्वपल्ली राधाकृष्णन आहे.

• संसदेच्या केंद्रीय सभागृहात तीन मुख्य वक्ते होते.
• जवाहरलाल नेहरू, चौधरी खलीकझमान, आणि डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन.
• अधिकृत कार्यक्रमात पंडित जवाहरलाल नेहरू हे तिसरे उल्लेखनीय वक्ते होते.

• जवाहर लाल नेहरूंनी संसदेत आपले प्रसिद्ध 'भाग्यासह वचन' किंवा 'ट्रिस्ट विथ डेस्टिनी' भाषण दिले.
• 15 ऑगस्ट 1947 रोजी जवाहरलाल नेहरूंनी स्वतंत्र भारताचे पंतप्रधान म्हणून शपथ घेतली.
• राष्ट्रगीत म्हणून वंदे मातरम् गायले गेले.

योग्य उत्तर सुभाषचंद्र बोस आहे.

• सुभाषचंद्र बोस यांनी 1939 मध्ये फॉरवर्ड ब्लॉकची स्थापना केली.

Key Points

• सुभाषचंद्र बोस
  • त्यांनी जवाहरलाल नेहरूंसोबत इंडिपेंडन्स फॉर इंडिया लीगची स्थापना केली.
  • हरिपुरा अधिवेशन (1938) आणि त्रिपुरी अधिवेशन (1939) मध्ये INC चे अध्यक्ष म्हणून त्यांची निवड झाली परंतु गांधीजींशी मतभेद झाल्यामुळे त्यांनी त्रिपुरी अधिवेशनात राजीनामा दिला.
  • त्यांनी कलकत्ता येथे फॉरवर्ड ब्लॉकची (1939) स्थापना केली .
  • त्यांनी 1943 मध्ये सिंगापूरमध्ये भारतीय लष्कराची (आझाद हिंद फौज) जबाबदारी घेतली आणि तेथे भारतीय हंगामी सरकार स्थापन केले.
  • त्यांनी महात्मा गांधींना राष्ट्रपिता असे संबोधले.
  • दिल्ली चलो आणि जय हिंद या प्रसिद्ध घोषणा त्यांनी दिल्या.
  • इंडियन स्ट्रगल हे त्यांचे आत्मचरित्र होते.

बरोबर उत्तर 1943 आहे. मुख्य मुद्दे

• 1943 चा बंगालचा दुष्काळ
  • 1943 साली आलेला बंगालचा दुष्काळ हा भारतातील सर्वात विनाशकारी दुष्काळ होता ज्याने बंगाल प्रांतातील तीस लाख लोकांचा बळी घेतला होता.
  • बंगालच्या दुष्काळाचे मुख्य कारण म्हणजे तांदळाचा तुटवडा आणि त्याच्या किमतीतील कमालीची वाढ हे होते, तर काही अर्थतज्ञांनी हा दुष्काळ ब्रिटिश सरकारच्या धोरणांच्या अपयशाचा परिणाम असल्याचे वकिली केली.
• दुष्काळाचा अर्थ
  • उपासमार आणि कुपोषणामुळे दूषित पाण्याचा सक्तीने वापर केल्यामुळे किंवा कुजणारे अन्न आणि शरीराची प्रतिकारशक्ती कमी झाल्यामुळे होणारे उपासमार आणि साथीच्या रोगांमुळे होणारे व्यापक मृत्यू हे दुष्काळाचे वैशिष्ट्य आहे.
  • नैसर्गिक आपत्तीच्या घटनेमुळे, अन्नधान्याचे एकूण उत्पादन कमी होते ज्यामुळे अन्नधान्याची कमतरता निर्माण होते आणि परिणामी किंमतींमध्ये वाढ होते.
  • उच्च किमतींमध्ये, लोकांना पुरेसे अन्न परवडत नाही, जर ही परिस्थिती जास्त काळ राहिली तर त्यामुळे उपासमारीची परिस्थिती उद्भवू शकते.
  • मोठ्या प्रमाणावर उपासमारीने उपासमारीचे रूप धारण केले आहे.

योग्य उत्तर पर्याय 4 म्हणजेच सिंगापूर हे आहे.

भारतीय राष्ट्रीय सेनेची स्थापना 1942 मध्ये मोहन सिंग यांनी  सिंगापूरमध्ये केली होती.

• ब्रिटीश सैन्यात भारतीय सैनिकांनी याची स्थापना केली होती ज्यांना जपानी सैन्याने मलयान मोहिमेदरम्यान सिंगापूर येथे पकडले होते.
• आयएनएच्या विशिष्ट भूमिकेबद्दल सिंग आणि जपानी लोकांमधील मतभेदांमुळे ती खंडित झाली.
• 1943 मध्ये सुभाषचंद्र बोस यांनी संघटनेचे नेतृत्व केले.
• हे बर्मा (म्यानमार), इम्फाल आणि कोहिमा येथे जपानी सैन्याच्या बाजूने लढले.
• त्यापैकी बर्‍याच जणांना ब्रिटीश सैन्याने ताब्यात घेतले आणि त्यांच्यावर खटला चालविला गेला. याला 1945 चा प्रसिद्ध लाल किल्ला  परीक्षण  म्हणून संबोधले जाते.
• 1946 च्या रॉयल इंडियन नेव्हीच्या विद्रोहातून हा खटला प्रेरित झाला.
• 'इत्तेहाद, इत्माद और कुरबानी' (उर्दूमधील एकता, विश्वास आणि त्याग) हे त्याचे उद्दीष्ट होते.

योग्य उत्तर विनोबा भावे आहे.

• वैयक्तिक सत्याग्रहाचा केंद्रबिंदू अहिंसा होता.
• या सत्याग्रहासाठी निवडले गेलेले पहिले सत्याग्रही विनोबा भावे हे युद्धाच्या विरोधात बोलल्यामुळे तुरुंगात पाठविले गेले होते.
• जवळपास 25,000 वैयक्तिक सत्याग्रहींनी त्यांचे अनुसरण केले.
• सत्याग्रहींची मागणी युद्धविरोधी घोषणेद्वारे युद्धाविरुद्ध भाषण स्वातंत्र्य वापरण्याची होती.
• डिसेंबर 1940 मध्ये गांधींनी चळवळ स्थगित केली आणि जानेवारी 1941 मध्ये पुन्हा मोहीम सुरू झाली.

Key Points

• पं. जवाहरलाल नेहरू आणि ब्रह्म दत्त हे अनुक्रमे दुसरे आणि तिसरे निवडलेले सत्याग्रही होते.
• मोहीम पुन्हा सुरू झाली आणि यावेळी हजारो लोक सामील झाले आणि जानेवारी 1941 मध्ये सुमारे 20,000 लोकांना अटक करण्यात आली.
• पं. जवाहरलाल नेहरू आणि ब्रह्म दत्त यांनाही भारत संरक्षण अधिनियमाचे उल्लंघन केल्याबद्दल तुरुंगात पाठवण्यात आले होते.

​Additional Information

विनोबा भावे यांच्या जीवनातील काही महत्त्वाच्या गोष्टी-

• त्यांनी सर्वोदय चळवळ सुरू केली जिचा अर्थ ‘सर्वांसाठी प्रगती’ असा होता.
• 1951 मध्ये भावे यांनी तेलंगणातील पोचमपल्ली येथे भूदान चळवळ सुरू केली.
• त्यांना 1958 मध्ये समुदाय नेतृत्वासाठी रोमन मॅगसेसे पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
• 1983 मध्ये त्यांना मरणोत्तर भारतरत्न मिळाला.

भारत छोडो चळवळ हे योग्य उत्तर आहे.

Key Points

भारत छोडो आंदोलन​ (1942):

• 8 ऑगस्ट 1942 रोजी महात्मा गांधींनी मुंबईतील अखिल भारतीय काँग्रेस समितीच्या अधिवेशनात ब्रिटिश राजवट संपवण्याची हाक दिली आणि भारत छोडो चळवळ सुरू केली.
• या चळवळीला भारत ऑगस्ट आंदोलन किंवा ऑगस्ट क्रांती असेही म्हणतात.
• गांधीजींनी गवालिया टँक मैदानावर, जे आता ऑगस्ट क्रांती मैदान म्हणून प्रसिद्ध आहे, येथे केलेल्या भाषणात “करो या मरो” अशी हाक दिली. 
• अरुणा असफ अली यांना स्वातंत्र्य चळवळीच्या 'ग्रॅंड ओल्ड लेडी' म्हणून ओळखले जाते, त्या भारत छोडो आंदोलनादरम्यान मुंबईतील गवालिया टँक मैदानावर भारतीय ध्वज फडकवल्याबद्दल ओळखल्या जातात.
• एक समाजवादी आणि कामगार संघटनावादी  युसूफ मेहेरअली यांनी 'भारत छोडो' ही घोषणा तयार केली होती, ज्यांनी मुंबईचे महापौर म्हणूनही काम केले होते.
• 8 ऑगस्ट 1942 रोजी मुंबईत काँग्रेस कार्यकारिणीने भारत छोडो ठराव मंजूर केला. गांधींना चळवळीचे नेते असे नाव देण्यात आले.
• ठरावात आंदोलनाच्या पुढील तरतुदी नमूद केल्या होत्या:
  • भारतावरील ब्रिटिश राजवटीचा तात्काळ अंत.
  • सर्व प्रकारच्या साम्राज्यवाद आणि फॅसिस्टवादापासून स्वतःचे रक्षण करण्यासाठी स्वतंत्र भारताच्या वचनबद्धतेची घोषणा.
  • ब्रिटिशांनी माघार घेतल्यानंतर भारताच्या तात्पुरत्या सरकारची स्थापना.
  • ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध सविनय कायदेभंग चळवळ मंजूर करणे.