शब्द संग्रह MCQ Quiz - Objective Question with Answer for शब्द संग्रह - Download Free PDF

उत्तर- अप्रशस्त

विरुद्धार्थी शब्द - जे शब्द कोणत्याही शब्दाला विरुद्ध अर्थ देतात अशा शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द असे म्हटले जाते.

प्रशस्त या शब्दाचा योग्य विरुद्धार्थी शब्द अप्रशस्त असा होईल.

उत्तर- जलचर

शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द म्हणजेच अनेक शब्दांच्या एका वाक्यचा एकच शब्द तयार होणे होय.

'पाण्यात राहणारे प्राणी' यासाठी जलचर हा शब्द वापरला जातो.

उत्तर- चलनवलन

समानार्थी शब्द- ज्या शब्दांचा अर्थ एकसारखा असतो, त्या शब्दांना 'समानार्थी शब्द' असे म्हणतात. 
समानार्थी शब्दांना आपण 'पर्यायवाचक शब्द' असेही म्हणतो. 
उदा. कंदुक= चेंडू. 

त्याचप्रमाणे 'हालचाल' या शब्दाचा समानार्थी शब्द चलनवलन हा आहे.

उत्तर- आढी

शब्दसमूह : अनेक शब्दांनी जो अर्थ प्राप्त होतो त्याच अर्थासाठी एकच शब्द वापरणे म्हणजे शब्दसमूह होय.

• घोस/घड- द्राक्षांचा
• चळत- नाण्यांची
• आढी- पिकलेल्या आंब्यांची

उत्तर - कटकट हा वात या शब्दाचा अर्थ नसलेला शब्द होईल.

कटकट म्हणजे भांडण, कज्जा किंवा तंटा होय.

वारा, एक विकार आणि दिव्याची वात हे वात या शब्दाचे वेगवेगळे अर्थ आहेत.

उत्तर- (a) - (ii), (b) - (iii), (c) - (i), (d) - (iv)

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

Important Points

उत्तर- सुधा

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

अमृताहूनी गोड नाम तुझे देवा. या वाक्यातील अधोरेखित शब्दाचा अर्थ सुधा असा होतो.

अमृता पियुष, संजीवनी अशीही इतर समानार्थी शब्द आहेत.

Additional Informationअन्य पर्यायांचे स्पष्टीकरण-

• पय- दूध
• क्षीर- दुध, खीर
• जीवन- आयुष्य

उत्तर - निर्जर या शब्दाचा समानार्थी शब्द ईश्वर हा होईल.

समानार्थी शब्द - एखाद्या शब्दासाठी त्याच अर्थाचा दुसरा शब्द म्हणजे समानार्थी शब्द होय.

Additional Informationपाणी या शब्दाचा समानार्थी शब्द जल हा होईल.

जर म्हणजे ताप येणे होय.

तोंड या शब्दाचा समानार्थी शब्द मुख हा होईल.

समानार्थी शब्द-

• एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
• मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
• सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते. 

'चपला' म्हणजे वीज, विद्युल्लता. त्यामुळे जलद, पथ आणि कसर आणि जोडे हे शब्द 'चपला' या शब्दाचे समानार्थी शब्द नाही.

अशाप्रकारे पर्याय क्र. 4 म्हणजेच यापैकी नाही हा पर्याय बरोबर आहे.

उत्तर - रसिक या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द अरसिक हा होईल.

विरुद्धार्थी शब्द - जे शब्द कोणत्याही शब्दाला विरुद्ध अर्थ देतात अशा शब्दांना विरुद्धार्थी शब्द असे म्हटले जाते.

Additional Information

• अनुकूल या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द प्रतिकूल हा होईल.
• हौशी या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द उदास हा होईल.
• गुणवंत या शब्दाचा विरुद्धार्थी शब्द अवगुणी हा होईल.

उत्तर- फक्त (c) बरोबर

शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द:

• आपण बोलताना अनेकदा शब्दांची काटकसर करत असतो. म्हणजे एखादा शब्द असा वापरतो की ज्यामधून अनेक शब्दांनी व्यक्त होणारा, प्रकटणारा, आशय सांगितला जातो. 
• उदा. गाणे गाणारा, शिल्पे बनवणारा, नृत्य करणारा किंवा अगदी नकला करणारा माणूस असला की आपण सहज त्याचा उल्लेख 'कलाकार' किंवा 'कलावंत' असा करतो. 
• अशाच पद्धतीने कितीतरी शब्द आपण वापरत असतो. त्यामुळे भाषेला सौंदर्य प्राप्त होते, नेमकेपणा येतो. याच प्रकाराला व्याकरणात 'शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द वापरणे' असे म्हणतात.

सभेत धीटपणे भाषण करणारा किंवा बोलणारा- सभाधीट असतो.

अशा प्रकारे फक्त (c) बरोबर असा पर्याय योग्य आहे.

​ शब्दसमूह : अनेक शब्दांनी शब्दसमूह बनतो. या शब्दसमूहातून जो अर्थ प्राप्त प्राप्त  होतो त्याच अर्थासाठी एकच शब्द वापरणे म्हणजे  शब्दसमूहाबद्दल एक शब्द होय.

Important Points

वरील  वाक्यात क्रांती या शब्दासाठी अकस्मात घडून आलेला बदल हा योग्य शब्दसमूह आहे .

समानार्थी शब्द-

एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.

मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 

सम + अर्थी(समान अर्थी) अशी जेव्हा शब्दाची फोड होते तेव्हा आपल्याला समानार्थी शब्द समजायला अधिक सोपे जाते.

हय, अश्व आणि वारु ह्या तिन्हीही शब्दांचा अर्थ घोडा असा होतो.

केवळ श्वान ह्याचा अर्थ कुत्रा होत असल्याने हा पर्याय विसंगत आहे.

समानार्थी शब्द:
एखाद्या शब्दासाठी सारख्याच अर्थाचा असलेला दुसरा प्रतिशब्द म्हणजेच समानार्थी शब्द होय.
मराठी भाषा ही अतिशय समृद्ध भाषा आहे, ज्यामुळे अनेक शब्दांना त्याच अर्थाचे किंवा मिळतेजुळते अनेक शब्द आपल्याला मराठीत सापडतात. 
असे म्हणतात की प्रत्येक मैलावर भाषा बदलते म्हणून व इतरही अनेक कारणांमुळे एकाच शब्दाचे अनेक अर्थ आपल्याला पहावयास मिळतात. 
पावक या शब्दाचा योग्य समानार्थी शब्द अनल हा होय. अग्नि, वन्ही, आग ही देखील त्याची इतर समानार्थी शब्दे आहेत.

Additional Information

• विपिन चा अर्थ वन, जंगल असा होतो.
• हर्ष या शब्दाचा समानार्थी शब्द प्रसन्न किंवा आनंदी असा होतो.
• व्योम या शब्दाचा अर्थ आकाश किंवा अंतरिक्ष असा होतो.