Question
Download Solution PDFव्याकरणाध्ययनस्य प्रयोजनं यथाक्रमं योजयत-
A. लघुः
B. आगमः
C. ऊहः
D. रक्षा
समुचितं विकल्पं चिनुत -
Answer (Detailed Solution Below)
Detailed Solution
Download Solution PDFप्रश्नार्थ - व्याकरण अध्ययन का प्रयोजन यथाक्रम लिखे-
व्याकरण - अध्ययन के प्रयोजन :
पतंजलि ने व्याकरण अर्थात् शब्दानुशासनशास्त्र के प्रयोजन को दो भागों में विभाजित किया है।
- मुख्यप्रयोजन
- गौणप्रयोजन।
मुख्यप्रयोजन में पाँच प्रयोजन है -
रक्षोहागमलघ्वसन्देहाः प्रयोजनम्।
- रक्षा - वेद शास्त्र की रक्षा के लिये व्याकरणाध्ययन आवश्यक है क्योंकि वेद की रक्षा वही कर सकता है जो लोप तथा आगम का ज्ञान रखता हो।
- ऊह - ऊह अर्थात् विभक्तियों का विपरिणाम भी शब्दशास्त्र के अध्ययन का प्रयोजन है वेद में प्रयुक्त शब्दों की विभक्तियों, वचनों आदि का ज्ञान आवश्यक है, जो व्याकरण से ज्ञात होता है।
- आगम - ब्राह्मण को बिना किसी दृष्ट कारण की अपेक्षा किये छः अङ्गों से युक्त वेद का धर्म मान कर अध्ययन और अर्थज्ञान प्राप्त करना चाहिए, ऐसी श्रुति है। वेद के उन छः अङ्गों में मुख्य अङ्ग व्याकरण ही है और मुख्य के विषय में किया गया प्रयत्न ही फलदायक होता है। अतः आगम भी एक प्रयोजन है।
- लघु - कम शब्दों से ज्यादा अर्थ का ज्ञान करना ही व्याकरण का प्रयोजन है।
- असन्देह - असन्देह के लिये भी व्याकरण का अध्ययन आवश्यक है।
इस प्रकार रक्षा, ऊह, आगम, लघु और असन्देह यह व्याकरण अध्ययन के प्रयोजन का क्रम है।
Additional Information
इस के अतिरिक्त १३ आनुषंगिक अथवा गौण प्रयोजन इस प्रकार हैंं -
इमानि च भूयः शब्दानुशानस्य, प्रयोजनानि-
- तेऽसुराः।
- दुष्टः शब्दः।
- यदधीतम्।
- यस्तु प्रयुङ्क्ते।
- अविद्वांसः।
- विभक्तिं कुर्वन्ति।
- यो वा इमाम्।
- चत्वारि।
- उत त्वः।
- सक्तुमिव।
- सारस्वतीम्।
- दशभ्यां पुत्रस्या।
- सुदेवो असि वरुणेति।
इत्यादिना।
Last updated on Jun 27, 2025
-> Check out the UGC NET Answer key 2025 for the exams conducted from 25th June.
-> The UGC Net Admit Card has been released on its official website today.
-> The UGC NET June 2025 exam will be conducted from 25th to 29th June 2025.
-> The UGC-NET exam takes place for 85 subjects, to determine the eligibility for 'Junior Research Fellowship’ and ‘Assistant Professor’ posts, as well as for PhD. admissions.
-> The exam is conducted bi-annually - in June and December cycles.
-> The exam comprises two papers - Paper I and Paper II. Paper I consists of 50 questions and Paper II consists of 100 questions.
-> The candidates who are preparing for the exam can check the UGC NET Previous Year Papers and UGC NET Test Series to boost their preparations.