भारत सरकार अधिनियम, ______ अन्वये, इंग्लिश ईस्ट इंडिया कंपनीचे राज्य ब्रिटिश भारतात संपुष्टात आले.

1858 हे योग्य उत्तर आहे. Key Points

• 1858 च्या भारत सरकार अधिनियमानुसार, ब्रिटिश भारतातील इंग्लिश ईस्ट इंडिया कंपनीची राजवट संपुष्टात आली. या अधिनियमांतर्गत, भारताचा कारभार कंपनीकडून ब्रिटीश राजवटीकडे हस्तांतरित करण्यात आला, तसेच प्रत्यक्ष राजवटीचा काळ सुरू झाला. ज्याला ब्रिटिश राज म्हणून ओळखले जाते.

1858 च्या भारत सरकारच्या अधिनियमाची प्रमुख वैशिष्ट्ये:

• ईस्ट इंडिया कंपनीच्या राजवटीचा अंत: 2 ऑगस्ट 1858 रोजी, अंमलात आलेल्या या कायद्यान्वये, भारतीय भूभागावरील सुमारे 250 वर्षांच्या नियंत्रणानंतर ईस्ट इंडिया कंपनीचे शासन संपुष्टात आणले.
• भारतासाठी राज्य सचिव: कायद्यान्वये, भारतासाठी राज्य सचिव, हे एक नवीन अधिकृत पद, जे ब्रिटिश मंत्रिमंडळाचे सदस्य होते, सुरू करण्यात आले. त्यांना भारतीय प्रशासनावर पूर्ण नियंत्रण देण्यात आले आणि त्यांना मदत करण्यासाठी 15 सदस्यीय भारत परिषद निर्माण करण्यात आली.
• शासन संरचनेत बदल: भारताचे गव्हर्नर-जनरल, ज्यांना आता भारताचे व्हाईसरॉय म्हणून ओळखले जाऊ लागले, ते भारतातील ब्रिटिश राजवटीचे प्रतिनिधी होते आणि भारतीय प्रांतांच्या कार्यकारी प्रशासनासाठी जबाबदार होते. या बदलामुळे जुनी "दुहेरी शासन" प्रणाली संपुष्टात आली, जेथे नियंत्रण मंडळ आणि संचालक मंडळ हे भिन्न भूमिका बजावत होते.
• कंपनीचे सैन्य तैनात करणे: विद्यमान ईस्ट इंडिया कंपनीचे सुमारे 2,60,000 सैनिक क्राऊनचे सैनिक बनले.
• लॉर्ड डलहौसीने 1848 मध्ये मांडलेल्या खालसा धोरणाचा अंत: 1858 च्या कायद्याने लॉर्ड डलहौसीने मांडलेल्या बहु-विवादित सिद्धांताचा अंत झाला, ज्या अंतर्गत, ज्याचे शासक एकतर "स्पष्टपणे अक्षम" होते किंवा पुरुष वारसांशिवाय मरण पावले होते अशा संस्थानांना ब्रिटीश राज्यात विलीन केले होते.
• कायदेशीर सुधारणा: या संक्रमणासह, 1860 मध्ये भारतीय दंड संहिता (IPC) लागू करण्यासह सर्वसमावेशक कायदेशीर प्रणाली लागू करण्यात आली होती.
• नागरी सेवा: या कायद्याने भारतीय नागरी सेवांच्या संस्थाकरणाची दारे खुली केली गेली. या कायद्यानंतर 1922 पर्यंत भारतीयांना नागरी सेवा परीक्षेला बसता येणार होते. इंग्लंडमध्ये झालेल्या भारतीय नागरी सेवा परीक्षेला भारतीयांना बसता आले.

Additional Information युद्धे:

• आंग्ल-अफगाण युद्धे: ही युद्धे ब्रिटिश भारत आणि अफगाणिस्तान यांच्यादरम्यान झाली होती. 1858 पर्यंत, यातील पहिले युद्ध (1839 ते 1842) इंग्रजांसाठी अपमानास्पद माघार घेऊन आधीच संपले होते. 19 व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि 20 व्या शतकाच्या सुरुवातीस आणखी दोन आंग्ल-अफगाण युद्धे झाली होती.
• आंग्ल-शीख युद्धे: दोन आंग्ल-शीख युद्धे झाली होती. पहिले आंग्ल-शीख युद्ध (1845-46) आणि दुसरे आंग्ल-शीख युद्ध (1848-49) झाले होते. या युद्धांचा परिणाम म्हणून शीख साम्राज्य ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीत विलीन केले गेले.
• बर्मा युद्धे: दुसरे आंग्ल-बर्मा युद्ध (1852), ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनीने लोवर बर्माला विलीन केले. तिसरे युद्ध (1885) ब्रिटीशांनी ब्रह्मदेशाचे संपूर्ण विलनीकरण केले.

सामाजिक बदल:

• शैक्षणिक धोरणे: ब्रिटिशांनी पाश्चात्य तत्त्वज्ञान आणि आदर्शांच्या आधारे शिक्षण पद्धतीत सुधारणा करण्याचा प्रयत्न केला. 1857 साली कलकत्ता, बॉम्बे आणि मद्रास विद्यापीठाची स्थापना करण्यात आली होती.
• सामाजिक सुधारणा: ब्रिटीश राजवटीत अनेक जुन्या भारतीय सामाजिक पद्धतींना आव्हान देण्यात आले होते. उदाहरणार्थ, 1829 मध्ये गव्हर्नर-जनरल विल्यम बेंटिक यांनी सती प्रथा (विधवेला तिच्या पतीच्या चितेवर आत्मदहन करणे) प्रतिबंधित करण्यात आली होती.
• धार्मिक सुधारणा: ख्रिश्चन मिशनऱ्यांना ख्रिश्चन धर्माचा प्रचार करण्यास अधिक मोकळेपणाने परवानगी देण्यात आली होती, ज्यामुळे भारताच्या विविध भागांमध्ये या अल्पसंख्याक धर्माची वाढ झाली होती.
• पायाभूत सुविधा: रस्ते व रेल्वे, तारायंत्रे आणि टपाल सेवांसह पायाभूत सुविधांचा विस्तार करण्यात आला होता, ज्याचा मुख्य उद्देश ब्रिटिश लष्करी आणि प्रशासकीय नियंत्रण सुरक्षित करणे आणि त्यांना समर्थन देणे होता.
• रेल्वेची सुरुवात: भारतातील पहिली प्रवासी रेल्वे 1853 साली, भारत सरकार कायद्यापूर्वी, मुंबई व ठाणे दरम्यान सुरू करण्यात आली होती.